Oolik’s Support Program Offered Psychological Relief to Displaced Families from Artsakh

Oolik’s Support Program Offered Psychological Relief to Displaced Families from Artsakh

The tragic events in Artsakh, beyond the immense human and material losses, have left a profound psychological impact on displaced compatriots. Clinical psychologist Dr. Anna Yaralyan notes that such traumatic experiences often lead to conditions like post-traumatic stress disorder (PTSD) and depression, with long-term consequences that can alter everyday life. “Our compatriots forcibly displaced from Artsakh have lost their native land, homes, family members, and relatives. They have endured the horrors of war, blockades, and forced deportation—experiences that inevitably leave deep scars. In such states, people need opportunities to share their pain and, in many cases, receive psychological support,” says Dr. Yaralyan.

In response to this urgent need, Oolik launched a Parent and Child Support Program for families displaced from Artsakh. The initiative included weekly online psychological therapy sessions led by Dr. Yaralyan, who volunteered her expertise to support the community.For two months, Dr. Yaralyan conducted online counseling sessions from Los Angeles with groups of mothers who had been displaced from Artsakh to Armenia, offering them a safe space to express their anxieties, concerns, and experiences.

OOLIK: Could you describe the most prevalent challenges you observed among the Artsakh mothers during your sessions?                                        Dr.YARALYAN: My primary focus was understanding their psychological experiences resulting from these abrupt life changes, as this understanding was crucial for providing effective support. In our conversations, I observed clear symptoms of post-traumatic stress disorder (PTSD). This condition is typical during displacement, especially across borders, and manifests in various ways—depression, mood swings, sadness, and a sharp sense of longing. The women also faced challenges adapting to their new environment, which added another layer of stress. My priority was creating a safe and trusting space where they felt calm and could speak freely about their feelings and experiences. Initially, the women were hesitant, but over time they opened up, signaling they felt safe. Talking is essential, especially in a group setting, as it fosters a sense of support and shared understanding.

OOLIK: How does PTSD specifically manifest?                                                                                                                                                                            Dr.YARALYAN: Post-traumatic stress disorder (PTSD) is a mental health condition that occurs after an extremely stressful or terrifying event where a person has experienced or witnessed trauma, loss, and grief. The symptoms are diverse, affecting both mental and physical health. It’s crucial for people to understand that their reactions are normal—this awareness helps them relax and not worry that something unusual is happening to them. Post-traumatic stress disorder symptoms may include flashbacks, nightmares, severe anxiety and uncontrollable thoughts about the event. Generally, PTSD symptoms are grouped into four types: intrusive memories, avoidance, negative changes in thinking and mood, and changes in physical and emotional reactions. Symptoms can vary over time or vary from person to person and may include:

Psychological symptoms:

• • Unwanted, distressing memories of a traumatic event that come back over and over again.
  • Flashbacks, where it feels like the traumatic event is happening again
  • Avoidance symptoms include, for example, staying away from places, activities or people that remind you of a traumatic event.
  • Ongoing negative emotions of fear, blame, guilt, anger or shame.
  • Feeling detached from family and friends.
  • Loss of interest in previously enjoyed activities
  • Emotional numbness

Physical symptoms:

• • Being easily startled or frightened.
  • Self-destructive behavior, such as drinking too much
  • Trouble sleeping.
  • Concentration problems
  • Irritability and angry outbursts or aggressive behavior.
  • Physical reactions, such as sweating, rapid breathing, fast heartbeat or shaking.

During therapy sessions, I discussed these symptoms with the participating women and provided information about the grieving process, which includes seven stages: shock, denial, anger, bargaining, depression, testing, and acceptance. Together, we connected these theories with their personal experiences. Understanding what is happening to them is a powerful psychological tool that helps people find ways to cope. I was pleased that the women in the group were well-educated and informed, which facilitated quick mutual understanding.

OOLIK: What are the most effective approaches for providing psychological support?                                                                                                          Dr.YARALYAN: With the program participants, I emphasized their strength and capabilities, particularly highlighting how they, as Artsakh women and mothers, had overcome incredible difficulties while maintaining their resilience. The situations they endured often led to decreased self-esteem, further complicated by challenges in their new environment, including instances of negative attitudes they encountered. In such cases, encouragement is essential, along with reinforcing their confidence and recognition of their strengths. I also encouraged the women to discuss their families, share positive memories, and recognize the love and strength they receive from their families and children—all crucial elements of their support system. During our meetings, I taught breathing exercises to help manage anxiety. I advised them to share their concerns with trusted confidants and seek professional psychological help if their problems persisted. This is fundamental self-care: each person must take responsibility for their well-being.

OOLIK: Could you share specific examples of how the therapy sessions influenced participants’ well-being and daily lives?                                          Dr.YARALYAN: Psychological consultations often lead to both conscious and unconscious positive changes. The participating women acknowledged that they experienced more emotional pain and lower self-esteem at the beginning of our meetings. After learning about PTSD, they became more open to sharing their experiences, noting that this information provided significant relief. They also overcame their preconceptions about psychologists and stated they would now seek professional help without hesitation if needed. I am grateful that through Oolik’s initiative, I had the opportunity to meet and support these admirable Armenian women from Artsakh. Our young mothers demonstrated remarkable strength by engaging in voluntary work to help their compatriots with various issues. This shows their resilience—their ability to transform negative experiences into positive action.

OOLIK Co-founders: We were happy to witness those women participating in the psychological therapy session reported significant benefits in understanding and addressing their challenges. One participant, who had never consulted a psychologist, shared that these meetings sparked positive changes throughout her life, improving her family relationships and inspiring her to pursue her long-standing dream of becoming a psychologist. Another participant noted how the program helped break down her distrust and stereotypes about psychological counseling. The mothers of young children gained valuable advice for addressing their children’s issues and appreciated the supportive environment that allowed them to express themselves, find relief, and work toward accepting and overcoming their current reality.

«ՈՒԼԻԿ»ի Նախաձեռնությամբ Հոգեբանական Աջակցություն Ցուցաբերվեց Արցախահայ Մայրերին

Արցախի ողբերգական իրադարձությունները, մարդկային եւ նյութական կորուստներից բացի, հոգեբանական մեծ ազդեցություն ունեցան արցախցի մեր հայրենակիցների վրա։ Կլինիկական հոգեբան, դոկտոր Աննա Յարալյանը նշում է, որ նման իրավիճակներում մարդկանց մոտ կարող են ի հայտ գալ հետտրավմատիկ սթրեսային խանգարումներ (PTSD), ընկճախտ՝ երկարատեւ հետեւանքներով, որ կարող են հիմնավոր փոխել մարդու բնականոն կյանքը։ «Արցախից բռնի տեղահանված մեր հայրենակիցները կորցրել են իրենց հայրենի հողը, տունը, ընտանիքի անդամների ու հարազատների: Նրանք անցել են պատերազմի, շրջափակման, բռնի տեղահանության սարսափների միջով, եւ այս ամենը անհետեւանք չի կարող անցնել։ Նման հոգեվիճակում, մարդկանց անհրաժեշտ է խոսել, կիսվել իրենց ապրումներով, եւ երբեմն էլ՝ ստանալ հոգեբանական աջակցություն»,  նշում է դոկտոր Յարալյանը։

Այս նպատակով էր, որ Ուլիկ կազմակերպությունը նախաձեռնեց արցախցի ծնողների եւ երեխաների համար հոգեբանական աջակցության ծրագիր՝ «Ուրախ ենք, որ մեր գաղափարը հավանության արժանացավ դոկտոր Աննա Յարալյանի կողմից, եւ նա սիրով համաձայնվեց կամավոր հիմունքներով աջակցել մեր հայրենակիցներին», նշում են Ուլիկի համահիմնադիրներ Նանե Ավագյանն ու Նելլի Ղուկասյանը։ Ծրագրի շրջանակներում,  դոկտոր Յարալյանը,  երկու ամիս, շաբաթը մեկ անգամ, առցանց՝ Լոս Անջելեսից Հայաստան հոգեբանական խորհրդատվություն անցկացրեց արցախցի մի խումբ մայրերի հետ, ովքեր կիսվեցին իրենց տագնապներով,  անհանգստություններով եւ փորձառությամբ։

ՈՒԼԻԿ.- Արցախցի կանանց հետ Ձեր հանդիպումների ժամանակ հատկապես ի՞նչ խնդիրներ նկատեցիք։                                                        ԱՆՆԱ ՅԱՐԱԼՅԱՆ.- Արցախից տեղահանված կանանց իմ հիմնական հարցն այն էր, թե իրենց կյանքում ծանր փոփոխության պատճառով հոգեբանական ինչպիսի ապրումներ են ունեցել, եւ ըստ այդմ, պետք է հասկանայի, թե ինչպես պետք է աջակցությունն իրականացնեի առավել արդյունավետ։ Իմ զրույցներում նրանց հետ,  նկատեցի, որ նկատելի է Հետվնասվածքային սթրեսային խանգարման ախտանիշներ (PTSD)։ Նման հոգեվիճակը բնորոշ է նաեւ տեղափոխությունների ժամանակ, հատկապես երկրից երկիր, եւ տարբեր դրսեւորումներ կարող է ունենալ։ Կարող է արտահայտվել ընկճախտի, մշտական անհագիստ վիճակով, տրամադրության անկումներով, տխրության, կարոտի սուր զգացումով։ Արցախցիներն ունեն նաեւ նոր միջավայրի հարմարվելու խնդիր, որը եւս սթրեսային է։  Իմ համար կարեւոր էր ստեղծել ապահով եւ վստահելի միջավայր, որտեղ ծրագրին մասնակիցներն հանգիստ կզգային ու ազատ կխոսեյին իրենց ապրումների, ու  զգացողությունների մասին։ Սկզբնական շրջանում, մասնակից կանայք կաշկանդված էին, սակայն ժամանակի ընթացքում սկսեցին բացվել, ինչը վկայեց, որ ապահովության զգացում ունեն։ Խոսելը, ընդհանրապես, շատ մեծ կարեւորություն ունի՝ հատկապես, երբ անձն իր ապրումներով կիսվում է հոգեբանի, ինչպես նաեւ խմբի հետ, որը տվյալ դեպքում հանդես է գալիս որպես աջակցող խումբ։  Կարեւոր էր, որ մեր արցախցի կանայք զգային, որ իրենց ցավը կիսող կա, իրենց ապրումակցում եմ։

ՈՒԼԻԿ.– Որո՞նք են Հետվնասվածքային սթրեսային խանգարման հիմնական ախտանիշները։                                                                              ԱՆՆԱ ՅԱՐԱԼՅԱՆ.- Հետվնասվածքային սթրեսային խանգարումը (PTSD) հոգեկան առողջության վիճակ է, որն  առաջանում է ծայրահեղ սթրեսային կամ սարսափելի իրադարձության հետեւանքով, որին անձը  կամ ականատես է եղել, կամ մասն է եղել այդ իրադարձության, ունեցել է կորուստ եւ վիշտ։ Ախտանիշները բազմազան են, եւ բացի հոգեկանից, հաճախ կարող են ի հայտ գալ նաեւ ֆիզիկական ախտանիշներ։ Շատ կարեւոր է, որ մարդիկ տեղյակ լինեն իրենց իրավիճակի մասին, այն մասին, որ այն ինչ իրենք ապրում են՝ բնական է, եւ դա հասկանալն օգնում է, որ նրանք հանգստանան՝ չմտահոգվելով, որ իրենց հետ անսովոր մի բան է կատարվում։

Հետվնասվածքային սթրեսային խանգարման ախտանիշներ՝

• Անցանկալի, անհանգստացնող հիշողություններ տրավմատիկ իրադարձության մասին, որոնք անընդհատ վերադառնում են: Արցախցի կանանց դեպքում, օրինակ, պատերազմի, տարհանման հիշողությունները առիթ են դառնում վերապրելու այդ տրավմատիկ իրադարձությունները, եւ կարծես այն նորից կրկնվում է, եւ դա հայտնի է որպես հետ հայացք։
• Մղձավանջներ տրավմատիկ իրադարձության մասին, ինքնաքննադատություն, մեղքի զգացում։
• Խուսափելու ախտանիշները ներառում են, օրինակ, հեռու մնալը մարդկանցից կամ որոշակի աշխատանքից, ինչը հիշեցնում է տրավմատիկ իրադարձության մասին։
• Անձը կարող է ունենալ բարկություն, վախի, շրջապատից մեկուսացման զգացում։

 Աշտանիշների ֆիզիկական դրսեւորումները կարող են ներառել՝   

• • Հեշտությամբ ցնցվել, կամ վախի անընդհատ զգացումը
  • Ինքնակործան վարքագիծ, օրինակ՝ չափից շատ խմել
  • Քնի խանգարումներ, կենտրոնանալու խնդիր
  • Դյուրագրգռություն, զայրույթի պոռթկումներ կամ ագրեսիվ պահվածք:

Այս ամենի մասին ես խոսեցի թերապիային մասնակից կանանց հետ, նաեւ տեղեկություններ տրամադրեցի կորստի եւ վշտի մասին։ Ես, նրանց հետ միասին կապեցի այս տեսություններն իրենց անձնական փորձառությունների հետ։ Դա շատ զորեղ հոգեբանական մեթոդ է, որ անձը  հասկանա, թե իր հետ ինչ է կատարվում, եւ գիտակցելով դա՝ գտնի հաղթահարման ձեւեր։ Ուրախ եմ, որ խմբում ներգրավված կանայք շատ կիրթ էին եւ տեղեկացված, եւ շատ արագ հասկացանք միմյանց։

ՈՒԼԻԿ.- Որո՞նք են նման հոգեվիճակների դեպքում առաջնային աջակցության ձեւերը։                                                                                            ԱՆՆԱ ՅԱՐԱԼՅԱՆ.- Ծրագրին մասնակից կանանց հետ խոսեցի իրենց ուժի, կարողությունների մասին, գովաբանելով եւ ընդգծելով այն փաստը, որ իրենք որպես կին, մայր, արցախցի կին կարողացել են անցնել աննկարագրելի դժվարությունների միջով, եւ շարունակել մնալ ուժեղ եւ տոկուն։ Իրավիճակները, ինչի միջով արցախցիներն անցել են, ստեղծում է նաեւ ինքնագնահատականի նվազեցում, ինչին նպաստում է նաեւ նոր միջավայրում հայտնվելը, հատկապես, այն դեպքերում, երբ տվյալ միջավայրում բացասական վերաբերմունքի դրսեւորումներ են լինում, ինչի մասին վկայեցին մեր կանայք։  Այս դեպքում, անհրաժեշտ է քաջալերանքը, նրանց ուժերի նկատմամբ  գնահատականի, վստահության բարձրացումը։ Ես նաեւ խնդրեցի կանանց, որ խոսեն իրենց ընտանիքների մասին, կիսվեն լավ հիշողություններով, նկատեն այն սերն ու ուժը, որ ստանում են ընտանիքներից, իրենց զավակներից, ինչը  հզոր աջակցող համակարգ է։

Հանդիպումների ընթացքում նրանց հետ անցկացրեցինք շնչառական վարժություններ, որոնք օգնում են հանգստացնելու տագնապը։ Խորհուրդ տվեցի նաեւ խոսել, կիսվել իրենց անհանգստացնող թեմաների շուրջ մարդկանց հետ, ում վստահում են, ում հետ հանգիստ են զգում, եւ եթե կարծում են, որ իրենց խնդիրները չեն անցնում՝ անպայման դիմել հոգեբանի։ Սա ինքնախնամքն է՝ յուրաքանչյուր անձ պետք է հոգ տանի իր մասին։

ՈՒԼԻԿ.- Ի՞նչ ազդեցություն ունեցան ձեր հանդիպումները, կարո՞ղ եք նշել ակնհայտ բարեփոխումների մասին։                                              ԱՆՆԱ ՅԱՐԱԼՅԱՆ.-Հոգեբանական խորհրդատվությունները շատ հաճախ ունենում են գիտակցական եւ անգիտակցական դրական փոփոխություններ, եւ մասնակից կանայք էլ խոստովանեցին, որ մեր հանդիպումների սկզբում ավելի ցավով էին լցված, ինքնագնահատականն ավելի ցածր էր։  Հետվնասվածքային սթրեսային խանգարման մասին տեղեկություններ ստանալուց հետո էլ,  սկսեցին խոսել, կիսվել իրենց ցավի մասին՝ նշելով, որ այդ տեղեկություններն իրենց շատ օգնեցին,  թեթեւության, լիցքաթափման զգացումներ ունեցան։ Նրանց մոտ նաեւ կոտրվեց հոգեբանի նկատմամբ կարծրատիպն ու հայտնեցին, որ կարիքի դեպքում, առանց վարանելու կդիմեն հոգեբանի օգնությանը։ Շատերը նշեցին, որ սկզբում չէին սպասում, որ հոգեբանական աջակցությունը կարող է օգտակար լինել, բայց հիմա վստահ են, որ եթե անհրաժեշտ լինի, կդիմեն մասնագետի։ Հոգեբանի եւ հոգեբույժի դիմելը շատ կարեւոր է՝ հատկապես Հետվնասվածքային սթրեսային խանգարման ախտանիշների դեպքում, եւ երբ այն տեում է մի ամսից ավել, եւ ազդում են առօրյա գործունեության վրա, օրինակ՝ աշխատելու, զավակներին խնամելու, եւ այլ։

Շնորհակալ եմ, որ Ուլիկի  միջոցով ծանոթացա եւ շփվեցի մեծ հիացմունքի արժանի արցախահայ կանանց հետ եւ հնարավորություն ունեցա աջակցելու նրանց։ Հիացմունքի արժանի էին մեր երիտասարդ արցախցի մայրերը, որ նաեւ  կամավոր աշխատանքով  են զբաղվում՝ օգնելով արցախցի իրենց հայրենակիցներին տարբեր հարցերով։ Սա նաեւ վկայում է, թե որքան հզոր են, որ կարողանում են իրենց ապրած բացասական զգացումները փոխարինում են դրական գործունեություն իրականացնելով։

ՈՒԼԻԿ.-Ուրախ էինք ականատես լինելու, որ հոգեբանական թերապիայի ծրագրին մասնակից կանայք էլ խոստովանեցին, որ հանդիպումները մեծապես օգնեցին իրենց՝ լավ հասկանալու իրենց խնդիրներն ու գտնելու դրանց հաղթահարման ուղիներ։ Կանանցից մեկը խոստովանեց, որ առաջին անգամ էր հանդիպում հոգեբանի հետ, եւ այդ հանդիպումներն իր կյանքի յուրաքանչյուր փուլում դրական փոփոխությունների առիթ տվեցին՝ օգնելով բարեփոխել հարաբերությունները ընտանիքի եւ միջավայրի հետ, ոգեշնչեցին իրականություն դարձնել հոգեբանի մասնագիտություն ընտրելու վաղեմի երազանքը։ Մասնակիցներից մեկն էլ խոստովանեց, որ իր մոտ կոտրվեց հոգեբանի նկատմամբ ձեւավորված անվստահության մթնոլորտն ու կարծրատիպերը։ Արցախցի կանայք, որ նաեւ մանկահասակ երեխաների մայրեր են, խոստովանեցին, որ օգտակար խորհուրդներ ստացան նաեւ երեխաների խնդիրների մասին, եւ խոստովանեցին, որ ստեղծված  միջավայրը հնարավորություն տվեց նրանց արտահայտվելու,  թեթեւանալու, իրականությունն ընդունելու եւ տրամադրվելու խնդիրների հաղթահարման ուղղությամբ։